Jumat, 14 Juli 2017

Awig Awig Desa Pakraman



SARGA I
ARAN LAN WEWIDANGAN DESA
PAWOS  1
(1)          Desa Pakraman puniki mawasta Desa Pakraman Besan
(2)          Jebar pakuwub wawidangannia:
a.    Sisi Kaja            : Wawengkon Desa Pakraman Telunwayah.
b.   Sisi Kangin         : Wawengkon Desa Pakraman Gelogor
c.    Sisi Klod            : Wawengkon Desa Pakraman Dawan
d.   Sisi Kauh           : Wawengkon Desa Pakraman Sukahet.
(3)          Desa Pakraman Kawangun antuk karang Ayahan Desa, kaepah dados tigang banjar pakraman, luire :
a.    Banjar Pakraman Adat Kanginan
b.   Banjar Pakraman Adat Kawan
c.    Banjar Pakraman Adat Kelodan

SARGA  II
PETITIS LAN PAMIKUKUH
PAWOS   2
Desa Pakraman ngamanggehang pamikukuh makadi :
a.    Pancasila
b.   Undang-undang Dasar 1945
c.    Tri Hita Karana manut tata cara Agama Hindu

PAWOS  3
Petitis Desa Pakraman kasurat kadi ring sor :
a.    Mikukuhang kalih ngarajegang Sang Hyang Agama.
b.   Nginggilang tata Prawertin megama.
c.    Ngarajegang kasukretan desa saha pawongannia sekala lawan niskala.



SARGA  III
SUKRETA TATA PAKRAMAN
PALET  1
INDIK KRAMA
PAWOS  4
(1)          Sane kabawos warga Desa Pakraman inggih punika, sahanan sang jumenek wiadin tan jumenek, madrue paumahan wiadin nenten ring wewidangan Desa Pakraman tur magama Hindu, nanging satinut ring awig-awig lan paruman desa, miwah sapamargin krama Desa Pakraman.
(2)          Sane kabawos krama Desa Pakraman Besan inggih punika ; warga desa sane sampun marabian ( jangkep wiadin tan jangkep ) ngemong wiadin tan ngemong karang desa, nyungsung Kahyangan  Desa tur satinut ring awig-awig daging paruman Desa Pakraman.
(3)          Sejawaning kadi inucap ring ajeng kabawos tamiu.

PAWOS  5
Krama Desa Pakraman kaepah dados tigang soroh, luire :
a.    Krama ngarep jangkep:
Krama Desa sane ngemong wiadin tan ngemong karang desa tur kantun alaki rabi.
b.   Krama arirang / pangele :
1.    Balu luh lan balu muani.
2.    Sapihan/nyapian palas marabian.
c.    Krama Tapukan  :
Krama sane katinggal padem olih yayah rena.

PAWOS  6
Ngawit Dados Krama Desa Pakraman :
a.    Mawed jumenek ring Desa Pakraman Besan saking kaluhurannia.
b.   Mawiwit saking Desa Pakraman tiosan, jumenek Desa Pakraman Besan malarapan antuk ngerereh pangupa jiwa miwah sane tiosan, sangkaneng patilar rahayu saking Desannia.
c.    Malarapan antuk pawiwahan, prati sentane mawit saking huruf a lan b ring ajeng.

PAWOS  7
Panemaya tedun makrama Desa Pakraman :
a.    Tedun makrama Desa Pakraman malarapan pawiwahan utawi ngarereh pangupa jiwa, matilar saking rahayusaking desa tiosan, katedunang makrama Desa Pakraman risampune tedun makrama banjar patus,  
b.   Ngaranjing makrama banjar patus kamar giang manut kawentenan pamargi kadi ring sor puniki;
1.    Yan nyelosin pamargi ayahan reramannia patgatakala tan kawentenang petambiyakan .
2.     Yan ngawit saking pangrawuh utawi patilar rahayu saking desa tiosan, mawaneng tigang sasih saking pinunasnia, kaduluren pemaritatas pangilikita antuk Prajuru Desa Pakraman.

PAWOS  8
Sang pacang tedun makrama Desa Pakraman kapatutang :
a.    Satinut nyiwi Kahyangan Desa ring Desa Pakraman
b.   Satinut ring awig-awig, paswara lan pamutus pararem
c.    Sang pacang tedun makrama saking pangrawuh desa tiosan utawi banjar tiosan kenni pamopog jinah kas desa/banjar kalih pamopog wewangunan druwen desa/banjar geng artha manut Putusing Pararem Desa/Banjar.
d.   Sinalih tunggil krama sekadi ring ajeng, matilar saking rahayutan wenang polih pahpahan sahananing jinah, wewangunan miwah sane tiosan.
e.   Sang ayat ngaranjing wiadin matilar Patut Atur Supiksa ring Prajuru Desa.


PAWOS  9
Sane kapatutang nyelosin ayah ayahan krama desa/banjar Pakraman ;
a.    Purusa sane marabi pinih dumun.
b.   Nyelosin ayahan krama kabawos sah, yeneng sampun keselehin tur kasungkemin olih Bendesa Pakraman.

PALET  2
PRAJURU DESA PAKRAMAN
PAWOS  10
(a)  Desa Pakraman puniki kaenter olih Bendesa Pakraman tur kasangra olih prajuru pinaka pangenter desa lan krama.
(b) Banjar Adat Pakraman kaenter olih kelian banjar adat pakraman.

PAWOS  11
Gaguat Dados Prajuru Desa Pakraman/Banjar Adat Pakraman :
a.    Mawit saking krama ngarep , tur tan cedangga
b.   Kaadegang melarapaan sesudian manut pararem Desa Pakraman/Banjar Pakraman.
c.    Mawaneng sajeroning 8 warsa tur dados kasudi malih
d.   Maduluran antuk dewa saksi.

PAWOS  12
(1)  Bendesa Pakraman karemba olih :
a.    Kelian banjar maka wakilnyane
b.   Panyarikan pinaka juru surat
c.    Patengan pinaka pangemong druwen desa.
(2)  Kelian Banjar kasanggra olih kesinoman/juruarah soang-soang banjar adiri sane kapidabdabin antuk banjar soang-soang
(3)  Kelian Banjar, penyarikan miwah patengen inucap ring ajeng kasudi antuk pararem manut dudonan.

PAWOS  13
(1)  Swedarmane Bendesa Pakraman miwah Kelian Banjar :
a.    Ngaraksa saha midabdabin pamargin sadaging awig-awig miwah pamutus.
b.   Ngenterang paruman Desa Pakraman/Banjar.
c.    Ngaraksa saha midabdabin tata ngangge rajabrana desa/banjar.
d.   Nuntun saha ngenterang krama rawuhing warga desane ngudpadi kasukretan sekala niskala.
e.   Nuntun saha nyaksinin tata cara miwah sangaskaraning kahuripan sane mabuat ngilitang sulur pakula warga.
f.    Nuntun saha ngenterang warga desane ngudpadi nginggilang Sang Hyang Agama.
g.    Mawosin miwah niwakang pamutus marep ring wicara warga desane.
h.   Pinaka duta desa/banjar matemuang bawos ring sapa sira ugi manut dresta.
(2)  Tata cara ngelaksanayang swadarma ring ajeng patut manut ring awig-awig, pararem miwah pamutus-pamutus Desa Pakraman/Banjar.
(3)   Sahanan pamargi ring ajeng patut kadambyakang ring paruman Desa Pakraman.
(4)  Swadarman prajuru sane siosan wantah ngeremba Bendesa Pakraman.

PAWOS 14
Petuas utawi olih-olihan Bendesa/Kelian Banjar.
a.    Luput saluiring papeson.
b.   Polih tuas sahanan duman ring Desa Pakraman/Banjar.
c.    Petuas utawi olih-olihan sane siosan manut pararem.

PAWOS  15
Ngentosin Prajuru
(1)  Prajuru Desa Pakraman utawi banjar kagentosin malarapan antuk  :
a.    Prajuru lampus/seda
b.   Sampun tutug waneng/sengker dados prajuru utawi sampun panemaya.

c.    Tan prasida ngamargiang swadarman prajuru sangkane sungkan tahunan utawi kapialang abot sane siosan.
d.   Saking pinunas ngaraga tur sampun kalugra olih Krama Desa Pakraman/Banjar.
e.   kanorayang olih krama duwaning iwang pamargi.
(2)  Ngentosin prajuru patut kararemin olih krama desa pakraman/banjar, tur kawentenang pangilikita sane kasaksiang antuk prajuru sane kapatutang.

PALET 3
INDIK KULKUL
PAWOS  16
(1)  Kulkul ring desa luire :
a.    Kulkul desa
b.   Kulkul banjar
c.    Kulkul dadia
d.   Kulkul sekaa-sekaa
(2)  Suaran kulkul inucap satmaka atur utawi dadauhan mantuka ring krama.
(3)  Tabuh tatepekan kulkul soang-soang inucap ring ajeng manut ring tatujonnia.
(4)  Tabuh tatepekan/tatenger suaran kulkul desa :
a.    Atuludan lambat tatenger tedun ngayah / parum
b.   Atuludan bulus tatenger panca baya.
(5)  Tabuh tatepekan/tatenger suaran kulkul banjar:
a.    Tigang tepakan (3 Tepakan)rikala wengi cihna ngarorod/nganten.
b.   Tatenger suaran kulkul kalayu sekaran / kapademan :
1.    Atuludan lambat (6 tepakan ) cihna kapademan / Kematian
2.    Atuludan lambat (11-21 tepakan ) nedunang krama/makarya/cihna nyepi

PAWOS  17
(1)      Kulkul desa /banjar patut kasuarayang olih Prajuru utawi sang kapituduh olih prajuru. Sajawaning malarapan antukwenten kapanca baya.
(2)      Sang nepak tan sangkaning pituduh prajuru, patut digelis atur upeksa ring prajuru maka tatujon panepakannia sakadi ring ajeng.

PAWOS 18
(1)      Suaran kulkul tetenger makarya/ngayah patut katedunin antuk krama manut ring dadauhan utawi arah-arah.
(2)      Suaran kulkul baya pati, kamalingan, kenak baak, umah puun lan sane siosan patut katedunin olih krama miwah warga desa pekraman.

PALET 4
INDIK PARUMAN
PAWOS 19
(1)  Sangkepan/Paruman Desa/Banjar.
a.    Sangkepan desa pekraman kawantenang nyabran ngenem sasih nuju rahina Radite umanis Kuningan.
b.   Sangkepan banjar kawantenang nyabran ngasasih nuju rahina Radite Pahing.
c.    Paruman Prajuru Desa kamargiang manut tatujon lan wigunannia.
d.   Paruman sekaa-sekaa manut uger nyane soang-soang.
e.   Paruman napkala/padgatakala majalaran antuk arah-arah manut tatujonnia
(2)  Sahanan paruman/sangkepan sida lumaksana yan sampun katedunin olih krama ngarep langkung ring satenga.
(3)  Sahanan pamutus kautsahayang pisan mangda  malarapan antuk gilik saguluk, yan tan prasida,suarane makehan kasinanggeh pamutus.
(4)  Ring sajeroning paruman/sangkepan tan mari kamanggalain antuk pangarcana ring Ida Bagawan masadana saha Widi Widana (cane).
(5)  Sang ngemiletin paruman/sangkepan mangda mabusana adat tur babawose nganutin tata susila.



PAWOS 20
(1)  Sajeroning sangkepan Desa Pakraman, Bendesa Pakraman patut nambyakang indik pemargin desa sekadi ring sor puniki :
a.    Papeson munjuk langsuring ayah-ayahan
b.   Pamargin penelas arta berana druen desa.
c.    Pamargin utsaha-utsaha desa sane mabuat.
d.   Sahanan wicara lan pamutusnyane.
e.   Daging paruman miwah pasuara-pasuara sane mabuat.
f.    Pidabdab prajuru nganginin utsaha kertin desane kapungkur miwah sane siosan.
g.    Nambyakang sahanan pituduh guru wisesa.

PAWOS 21
(1)  Paruman prajuru kawentenang wantah ngarincikang rencana utsaha desa kapungkur.
(2)  Rarincikan paruman prajuru desa wawu dados kamargiang yening sampun kasungkemin saking paruman desa.
(3)  Pamutus pararem kawabos rajeg, manut awig-awig lan pasuara, yening sampun kacumponin antuk satenga lintang saking krama sane nedunin.

PALET 5
INDIK DRUEN DESA
PAWOS 22
Druen Desa sekadi ring sor :
(1)  Kahyangan Tiga :
a.    Pura Puseh.
b.   Pura Bale Agung.
c.    Pura Dalem Prajapati lan manic mas
(2)  Siosan ring punika (angka 1) wenten malih kahyangan sane kaempon olih desa inggih punika :

a.    Pura Abah Kangin/Luhur Kangin
b.   Pura Abah Kauh/Luhur Kauh
c.    Pura Puncak Sari
d.   Pura Gangga
e.   Pura Melanting
f.    Sasuhunan Bhetara Sakthi ( Bhetara Lingsir )
g.    Padmasana uluning desa, madyaning desa lan ring tanggun desa
h.   Pura/Pelinggih siosan sane benjang pungkur kajarwakang tur kasungkemin pinaka druen desa.
(3)  Wewangunan/druen desa :
a.    Tanah laba pura                         i.  Permandian Puseh (wisnu)
b.   Tanah ayahan desa                    j.  Permandian Gangga (tampel/Brahma)
c.    Setra,Pamuunan                        k. Permandian Dalem (siwa)
d.   Carik
e.   Gong lan kalantangan
f.    Bale kulkul lan kulkul
g.    Lembaga Perkreditan Desa ( LPD )
h.   Los Pasar
(4)  Druen Banjar :
a.    Bale banjar
b.   Padmasana
c.    Bale kulkul lan kulkul

PAWOS 23
Olih-olihan desa, luire :
a.    Olihan laba pura
b.   Paica-paica saking guru wisesa
c.    Urunan krama
d.   Dana punia
e.   Sesarin canang

PAWOS 24
(1)  Prajuru patut ngenterang pamupon laba pura lan druen desa sane lianan
(2)  Pikolih lan pamuponnyane kaanggen prabea piodalan lan mecikang wewangunan ring pura.
(3)  Nyabran paruman patut natasang sekancan druen desa
(4)  Tan kapatutang ngadol wiadin matiwakang druen desa yan tan manut ring paiguman krama desa
(5)  Tan kapatutang nebteb/ngebah taru ageng wiadin sane kasinanggeh mabuat wigunania manut pelestarian lingkungan, sadurung polih uak-uakan saking prajuru desa
(6)  Sahanan druen desa mangda mawali ring desa, tan patut kadruenang antuk sinalih tunggil krama
(7)  Sang ngaryanin tanah druen desayening paindikanne tan becik patut kadaut manut pararem.
(8)  Tan kapatutang ngadol utawi makta kadura desa batu sane wenten ring sawewengkon Desa Adat Besan sejawaning pacang kaanggen ngawangun ring desa utawi wewangunan soang-soang warga
(9)  Tan kapatutang nyarubin utawi ngarereh niri-niri toya sane metu saking Buan Idak, duwaning toya punika patut kamanggehang manut kawantenan ring pura Gangga.

PALET 6
SUKRETA PAMITEGEP
KAPING 1
KARANG, TEGAL LAN CARIK
PAWOS  25
(1)  Sahanan Krama sane ngamong wiadin tan ngamong karang desa patut pastika wenten wates ipun.
(2)  Wates karange dados antuk pagehan utawi tembok. Karang inucap mapamedal ke rurunge kakardinin tur kapiare olih sang madrue.

(3)  Prade wenten karang kabebeng mangda kautsahayang wenten marginnia.
(4)  Telajakan ipun patut kapiara olih sang madrue karang inucap.

PAWOS 28
(1)  Krama Desa Pakraman sane sampun madrue karang paumahan tan kapatutang malih nunas karang desa.
(2)  Tan kapatutang ngadol utawi numbas pekarangan desa yening tan kasungkeming antuk prarem krama desane.
(3)  Yen wenten sinalih tunggil krama ngadol wewangunan ring pakarangan desa, sang numbas patut ngingsirang wewangunan inucap.
(4)  Tanah pekarangan katiba ring waris, yening wenten karang ceput, karang inucap patut katiba ring banjar/desa pakraman.
(5)  Sang ngalinggihin karang patut mekarya wawangunan miwah sanggah manut sulur karang paumahan.
(6)  Tan kapatutang ngangkep karang desa.
(7)  Krama desa/banjar tan kapatutang ngalahlah/ngalahan tanah pekarangan, tegal rurung, druen anak lian, napi malih kadruenang antuk desa sane mabuat/suci mine kadi linggih kahyangan setra, margi miwah sane siosan.
(8)  Yan wenten krama mamurung sekadi ring angka (7) wenang katiwakin pamidanda luire :
a.    Ngawaliang tanah sane kalahlah.
b.   Pamidanda panguak ring desa.
c.    Yan sane kalahlah merupa genah sane suci, krama inucap keni pamidanda pangupakara, manut sada cara agama.

KAPING  2
INDIK PEPAYONAN
PAWOS  27
(1)  Sahanan tetanduran tan kapatutang ngungkulin utawi mayanin wewangunan pekaranagn anak lian.
(2)  Ngawit nandur papayon tanem tuwuh patut adepa agung ngajeroang saking wates, prade jantos ngajiwat wates wenang kasipat gantungin.
(3)  Papayon inucap patut katotor olih sang madrue, yan wenten warga desa sane mapisadok antuk merasa keni baya.
(4)  Sang madrue papayon inucap patut notor pramangkin ( masengker pat belas rahina ngawit saking kawentenang pasadok ). Sasampun pat belas rahine taler tan katotor. Sang rumasa keni baya wenang notor, sasampun wenten pituduh prajuru tur totoran inucap kaambil olih sang sane notor.
(5)  Yening sang madrue papayon notor pramangkin utawi sadurung pat belas rahina, sang rumasa keni baya patut nawur tanam tuwuh ring sang madrue papayon, keh manut pamutus pararem.
(6)  Krama desa pakraman patut ngamanggehang kawentenan tanem tuwuh sane ngawinang desane asri tur lestari.

KAPING  3
INDIK WEWANGUNAN
PAWOS  28
(1)  Nyabran ngawangun patut :
a.    Masadok ring prajuru, prade wewangunan nganinin wates.
b.   Ngangge asta bumi miwah gagulak asta kosala-kosali sanistane manut ring patitis niskala.
c.    Tan nyayubin kapisaga.
(2)  Prade wewangunan jantos nyayubin bilih-bilih tembok ring telenging wates, risampun kawara tur kasadokang wenang kapidanda manut pararem saha tembok inucap, kalugas utawi kakaryanang abangan.
(3)  Tan kalugra ngembahang toya witsaking kandang bawi, banteng, wc, pasiraman,pawaregan miwah sane siosan sane ngawetuang cemer tur tan kengin ngentungang luir luhu-luhu ke pakarangan anak lian.
(4)  Sang piwal sekadi inucap ring ajeng kapidanda manut pararem.


KAPING 4
INDIK WEWALUNGAN
PAWOS  29
(1)  Sahanan warga desa sane miara wewalungan  (bawi risampun mabelas, banteng risampun masaluk tali ) patut sayaga negul/ngelogor mangda tan ngarusakin karang utawi pabianan krama siosan, punapi malih jantos ngaranjing ngeletehin kahyangan.
(2)  Prade wenten wewalungan kadi kocaping ajeng (angka 1) malumbar/ngeleb ngarusakin karang/pabianan krama siosan, wenang kataban tur kadanda ngawaliang prebeya sane karusak saha nawur panebas papiaraan tatabanan manut panglokikan prajuru.
(3)  Prade jantos ngaletenin genah suci minekadi pamrajan, sanggah kembulan, risampun kaparitatas antuk prajuru desa sang nruenang wenang kapidanda mabuhu agung, tebasan prayascita durmaggala, utawi macaru panca sata bebek belang kalung, prade jantos ngaletehin kahyangan tiga utawi pura paksan siosan.
(4)  Krama Desa Pakraman patut nitenin wewalungan miwah sarwa prani, tan kapatutang mademang paksi miwah nuba ulam utawi sane siosan.

KAPING  5
INDIK BHAYA
PAWOS  30
(1)  Sahanan laksana sane tan rahayu sane ngawinang pakobet, duskita duhkreta ring wong/krama desa wiadin krama banjar kasinanggeh bhaya, wong sane ngawinang bhaya kasinanggeh dusta.
(2)  Sane kasinanggeh bhaya utawi panca bhaya :
a.    Jiwa bhaya                       : kaamuk, kabaak.
b.   Arta bhaya                       : kamalingan/kapandung.
c.    Raga bhaya                      : kaplagandang, kapaksa.
d.   Geni/toya bhaya              : puun/blabur.
e.   Dura cara ring Agama       : makta barang sane cemer.
(3)  Yening ring desa kahanan bhaya, krama desa patut ngaturang Upakara Bhuta Yadnya tur sang mayanin katur ring guru wisesa. (niskala : banten mecaru amanca/lima ekor ayam berwarna bertempat di perempatan agung (tampel)). Pejati katur ring Pura Kahyangan Tiga (puseh, Bale agung, Betara Sakti, Pura Dalem lan sesari penganteb pemangku ) sekala : Denda beras di banjar pakraman 20 kg/diganti dengan uang.
(4)  Prade wenten jadma mamisuh utawi nguman-uman ring jadma siosan, patut kapidanda bea pacamil tebasan prayascita miwah pamidanda siosan manut prarem.

PAWOS  31
(1)  Sang tumon ring kawentenan bhaya patut nepak kulkul sada bulus, tur krama desa patut mapitulung saha sang keni bhaya matur supeksa ring prajuru.
(2)  Yening wenten jadma manggihin anak mamaling tur nenten atur upeksa ring prajuru, ipun patut kawastanian siom, manggeh keni pangopet iwang.
(3)  Sang ngarereh reramon ring tegal anak lian patut mapiorah dumun, mangda tan kenin ucap kawon.
(4)  Yening wenten jadma ngranjing ring pakubon wiadin pakarangan anak lian rikala suwung, mawastu sang nruenang karang kaicalan, yening sang kaicalang nyadokang ring prajuru, prajuru wenang maritatas tur matiwakang pamuputan.
(5)  Mangda tan keni ucap kawon, yening jagi ngamargiang arah-arah patut kadi ring sor:
a.    Makaukan/ matatenger.
b.   Masadok ring sang pangapit (tetangga) yening sang madrue umah/pondok tan wenten.
c.    Pamesunnyane kadagingin sawen (tanda) pangarah.





KAPING  6
PANYANGGRAN BANJAR
PAWOS 32
Karya sane patut kasanggra olih banjar inggih pinika :
a.    Prade ngawentenang pitra yadnya / manusa yadnya manut pinunas sang mayadnya.
b.    Penyanggran krama patut katuran panyambrama /pisuguh sawentene manut kawentenan sang mayadnya.

PAWOS  33
(1)  Sang madrue karya patut masadok ring prajuru nanging pangrawuh krama ring sang mayadnya pamargine krama suka.
(2)   Prade wenten sinalih tunggil warga desa lampus/kapademan warga desa sane mamidara tur makta beras, kasa utawi sane siosan tan ngamolihang pangewales antuk bebaktaan ipun.
(3)  Prade wenten sinalih tunggil warga desa ngalaksanayang pitra yadnya utawi manusa yadnya, ngerit utawi ndiri-ndiri, yening wenten krama desa sane siosan arsa pacang mapitulung marupa beras miwah sane siosan tan kapatutang nagingin bebaktaan ipun.

SARGA  IV
SUKRETA TATA AGAMA
PALET  1
INDIK DEWA YADNYA
PAWOS  34
(1)  Pelinggih penyiwian wawidangan Desa Pakraman, inggih punika :
a.    Pura Puseh
b.   Pura Bale Agung
c.    Pura Dalem miwah Prajapati lan manik mas
d.   Pura Abah Kangin/Luhur Kangin

e.   Pura Abah Kauh/Luhur Kauh
f.    Pura Puncak Sari
g.    Pura Gangga
h.   Pura Melanting
i.     Sasuhunan Bhetara Sakti (Bhetara Lingsir)
j.    Padmasana ring ulun desa, madyaning desa, lan ring tanggun desa.
k.    Pura/Pelinggih siosan sane benjang pungkur kajarwakang tur kasungkemin pinaka druen Desa Pakraman.
(2)  Rahina piodalan / wali ring kahyaangan inucap sekadi ring sor :
a.    Pura Puseh rikala Sukra Pahing wuku Dungulan.
b.   Pura Bale Agung rikala Soma Kliwon wuku Kuningan.
c.    Pura Dalem rikala Anggara Kliwon wuku Perangbakat.
d.   Ida Bhetara Cakti rikala Sukra Kliwon wuku Sungsang ( Sugian Bali ).
e.   Pura Melanting, Pura Gangga rikala Soma Kliwon wuku Kuningan.
f.    Pura Pucak Sari, Pura Abah Kangin rikala Purnama Kadasa.
(3)  Pemargin ngusaba kapat ring Pura Puseh kamargiang nyabran ngemasa nemonin purnama kapat manut dudonan :
a.    Uthamaning Uthama ( Catur Muka ); Ida Bhetara turun kabeh melasti ke segara Goa Lawah( Nyegaha Gunung)
b.   Madianing Uthama (Catur Rebah) ; Ida Bhetara nenten turun kabeh, wantah sane tedun ke pura puseh Ida Bhetara Cakthi, Ida Bhetara Bale Agung, Ida Bhetara Gangga, Ida Bhetari Melanting, Ida Bhetari Dalem, Ida Bhetara Pucak Sari, Ida Bhetara Luhur Kanginn (Abah Kangin)lan Ida Bhetara/i sejebag wawengkoning Pura Puseh Desa Pakraman Besan.
c.    Nistaning uthama (Suci) pateh pemargine sekadi bait b (nenten turun kabeh) wantah pemargine puja wali pengusaban manut prarem prajuru Desa Pakraman.
(4)  Tawur kasanga ring Desa Pakraman, kamargiang sekadi ring sor :
a.    Manut dresta ring Desa Pakraman :

1.    Tawur kasanga/ngusaba desa ring pura Dalem ( Panca sanak ) majaga-jaga antuk banteng cula kamargiang tigang warsa apisan.
2.    Tawur kasanga/ngusaba ring pura Gangga (Rsi Gana).
3.    Ring pempatan Agung (Tampel) –Panca Sata.
b.   Tawur kasanga manut pawarah-warah saking Parisada Hindu Dharma Indonesia, MUDP Prov Bali.
(5)  Palelastian kamargiang nyabran tigang warsa inggih punika :
a.    Ritatkala Purnama Kapat Uthamaning Uthama
b.   Ritatkala tawur kasanga, wenten pemargi sekadi Karya Panca Wali Krama lan karya Eka Dasa Rudra ring pura Besakih manut pawarah-warah sakeng PHDI lan MUDP Provinsi Bali.

PAWOS  35
(1)  Desa Pakraman nyungsung sasuhunan Ida Bhetara Sakti sane kasanggra/kaempon olih Krama Desa Pakraman. Kawentanan pamargin Ida Kapidabdabin sekadi ring sor :
a.    Rikala Tumpek Kuningan, sane kasolahang Ida Bhetara Lingsir Purnama Kapat ring pura Puseh, Pura Dalem, sane kasolahang Ida Bhetara sane Alitan.
b.   Wit sangkaning pinunas warga desa pakraman.
c.    Wit sangkaning pituduh Bendesa Pakraman. Mungguhing sasolahan inucap patut kamargiang ngenjek rahina kajeng kliwon.
(2)  Sesari sane katur ring Ida Bhetara Sakti kamargiang sekadi ring sor :
a.    Kaanggen ngaturang puja wali.
b.   Macikang linggih Ida, tur kakirangannyane kasanggra oleh krama desa.

PAWOS 36
(1)  Ring soang-soang Pura Kahyangan Desa, patut ngadegang pamangku.
(2)  Tata cara ngadegang pamangku manut dudonan :
a.    Mawit saking katurunan.

b.   Yan tan wenten sakeng keturunan wenang nyanjan utawi nunas bawos ring pura.
c.    Malarapan antuk sasudian desa Pakraman
(3)  Nyudi ngalinggihang pemangku patut nganutin gaguat manut kecaping dharma kapamangkuan tur tan lempas ring kecap sastra agama.
(4)  Sane tan kapatutang dados pamangku, luire :
a.    Cedangga
b.   Mumpang paraning laku
c.    Miwah sane tan kararemin antuk krama.
(5)  Mawinten/masucian raga patut kapuput antuk sulinggih.
(6)  Sang kasudi dados pemangku desa, risampun puput pawintenannian patut kapasinggihang manut wigunannia tur ngamargiang sasulur pamargin pemangku desa manut pangemongnia.
(7)  Sahanan krama lan warga desa patut misinggihang pemangku manut linggih lan swadarmannia.

PAWOS  37
Swadarmaning Pemangku
a.    Asewaka darma astiti bakti ring bhetara sasuhunan utamannia ring Ida Sang Hyang Whidi Wasa.
b.   Ngenterang sahanan upakara/upacara ritatkala patirtaan utawi yadnya siosan ring pura.
c.    Ngastawayang rikala wenten krama pacang ngaturang punia/punagi penawuran utawi nunas paneduhan ring pura.
d.   Ngalaksanayang sahanan sane mabuat suci ring pura, keluarga nedunang utawi ngalinggihang pralinggan Ida Bhetara.
e.   Ngaturang parerahinan nagken rahine purnama/tilem.
f.    Nuntun krama siosan mangda setata astiti ring Ida Sang Hyang Wyang Widhi, tur melaksana susila manut agama.
g.    Pemangku dadia, paibon,kawenangannia wantah ring krama dadia inucap kewanten, dawning pemangku dadia kasudi kaanggen tur kaupakara antuk dadia inucap.
h.   Pemangku desa yogya nyiratin tirta ring krama sane siosan, sakewanten yening ring krama sane kasinggihang patut sangkaning kaledangan antuk sang kasiratin.
i.     Pemangku patut ngamanggehang swadarma pemangku luire : tan ajejudan miwah sane siosan.

PAWOS  38
(1)  Rikala ngenter yadnya utawi patirtaan ring pura, pemangku desa kapatutang :
a.    Pinaka panggenter pangarep ring pura.
b.   Yogya polih pangaremba saking pemanngku-pemangku sane siosan.
c.    Yogya niwakang patuduh ring pemangku.
(2)  Yening pemangkun sane ngarep keni kapialang jantos tan prasida ngamargian upacara ring pura, patut upacarane kamargiang antuk pemangku desa sane siosan,utawi yogya nuur Ida Sang Sulinggih.
(3)  Yening wenten pemangku keni ujar ala, ulah ala pemangku inucap Patut Kaprayascita, kasepuh olih Krama Desa Pakraman tur sang maweh ujar ala, ulah ala keni pamidanda manut pararem.
(4)  Yan wenten pemangku anyasar paraning laku, pemangku inucap tan wenang kasepuh tur patut kausanang dados pemangku, malarapan pamutus pararem krama desa tur katunasang pamatut ring Sang Sulinggih utawi ring sang patut mawosin.
PAWOS 39
(1)  Pemangku kagentosin Riantukan :
a.    Seda
b.   Pinunas ngeraga
c.    Kausanang malarapan antuk kanorayang/malaksana dusta

d.   Sungkan tahunan.
(2)  Prade wenten pemangku kausanang malarapan antuk kanorayang utawi malarapan asta dusta pemangku inucap patut keni pamidanda tur ngawaliang prabeya pawintenannyane manut pararem.
(3)  Prade wenten pemangku malih ngalap rabi sangkaning rahayu, tan sangkaning papaksaan, pemangku inucap patut nyepuhin raga tur katodia antuk prajuru desa.
(4)  Yening pemangku desa mapinunas wusan dados pemangku sangkaning ngulati karya nilar desa, pinunasnia kawenangang sesampun ngawaliang prabea pawintenan manut pararem.

PAWOS  40
(1)  Sahananing aturan utawi penawuran arta, leluwesan, mule-mule miwah sakaluirnia patut kadrue antuk pura inucap.
(2)  Sahanan sang pacang maturan, mapenawuran sekadi inucap ring ajeng (1) patut masadok ring prajuru desa ( prajuru ring pura inucap ) wus katawayang antuk jero mangku, aturan inucap patut kaungguhang ring ilikita.
(3)  Sahananing aturan sekadi inucap ring ajeng (1 lan 2) wenang kaanggen ring pura inucap manut tatujonnia/kabuatan.

PAWOS 41
Petuas utawi olih-olihan pemangku :
a.    Polih pah-pahan sesari manut pararem
b.   Polih petuas siosan saking aturan krama manut pararem.
c.    Luput peson-peson, ayahan muah pedagingan manut pararem.
d.   Kaupakara olih krama desa, indik pawintenan, pamrayascita/ panyepuhannyane, rawuhing pitra yadnyannia riwekas.

PAWOS  42
Kasukretan kahyangan :
a.    Sahanan krama lan warga desa sami patut ngupadi kasukertan kalih kasucian kahyangan desane mangda tan kaletehin.
b.   Sane tan kalugra ngranjing ka pura, inggih punikas :
1.      Sang sebel ring raga sang kaning ngeraja sewala, durung tutug kambuhan yening ngembasang putra ( ngantos suaminnia )
2.      Cuntaka mawit sangkaning kalampusan manut sengker.
3.      Jedma sane kasianggeh leteh, luire : beling tan kasinangaskara, jadma buduh, sakit ila sadurung polih kaprayascita manut agama.
4.      Sato ageng ( banteng, kebo, bawi ) sajawaning mapapada.
5.      Sang mabusana sane tan patut manut tata susila ngeranjing ka pura.
6.      Makta sahanan barang sane kasinanggeh leteh manut agama.
7.      Sahanan sane tan kapatutang manut pararem utawi sane kabawos ngaletehin.
c.    Pratingkah sane tan kapatutang ring pura :
1.    Masumpah/naap cor sejawaning pituduh prajuru.
2.    Maujar ala, ulah ala, wak purusia, nemah/misuh.
3.    Majalial, mayuadi punapi malih jantos metu rah kabawos leteh.
4.    Mecikang wastra, mecikang pusungan miwah mececepin rare.
5.    Makoratan, mabanyu, makolemlanang istri masarengan dados asiki, macumbana atemu rasa, masanggama miwah sekancannia sane siosan.
6.    Munggah tedun ring palinggih sajawaning pituduh prajuru
d.   Prade kabuktiang wenten sinalih tunggil krama sane kabawos ngaletehin sekadi kocap ring ajeng, wenang keni pamidanda manut pararem.
e.   Yening kahyangan desa kadurmanggalaan minekadi kapanca bhaya kahanan wanke ( wangken sato ageng ) jero mangku patut saksana nyadokang ring prajuru mangda marumang krama desa pacang ngawentenang pangupakarsa sapatutnia.
f.    Prade wenten jadma utawi krama desa karawuhan ring pura patut digelis kapintonin manut pararem maka jalaran muktiang jati tan jatinia, yan prade tan jati wong karawuhan inucap patut kapidanda manut pararem.



PALET 2
INDIK RESI YADNYA
PAWOS  43
(1)  Sang pacang  madwijati sadurungnia patut :
a.    Polih panugraha saking parisada Hindu Dharma Indonesia lan guru wisesa makacihna sang pacang mapodgala inucap sampun katureksa indik sahanan kawentenan pawongannia tan ngalempasin kadi kecaping sastra dresta, sulaksanannia, kaweruhan, dharma lan sesana sane pacang kamargiang.
b.   Taler patut masadok ring prajuru Desa Pakraman
(2)  Prajuru Desa Pakraman patut nitenin/nureksa mungguhing kawentenannia inggihang laksana manut kecaping agama, tur prajuru patut sareng nyaksinin pamargi upakarannyane, mangda manut kadi kecaping agama.
(3)  Prade wenten ngalempasin utawi nyasar tan manut sekadi kecaping agama prajuru wenang tan ngararemin.
(4)  Risampun puput upakarannia tur naben Ida sampun mapaica parab, prajuru patut nambyakang indik parab pamargin Ida Sang wus putus madwijati.
(5)  Pawintenan pamangku Desa Pakraman kamargiang manut dresta sane sampun mamargi.
(6)  Sang mawinten sane pacang mamargi nyontang, dados dalang, ngusadain tur sane pacang ngenterang yadnya manut tatujonnia, patut masadok ring prajuru tur aprajuru patut nitenin kawentenannia saha nyaksinin upakarannia, selantur ipun I prajuru nambyakan indik tatujon pamargin sang mawinten inucap rawuhing wates kawenangannia.
(7)  Prade nyasar tan manut ring kocap agama lan tatujonnia, prajuru wenang ngandeg pawintenannia.

PAWOS  44
(1)  I prajuru patut nuntun krama Desa Pakraman masinggihang linggih sang para wiku, para pamangku lan sang sujana sami manut linggihnyane.

(2)  Krama Desa Pakraman patut ngaturang punia rikala wus ngaturang karya pamuput yadnya.
(3)  Krama Desa Pakraman patut teleb pisereng nunas pawarah sang pandita utawi para sujana sane manut ring tata susila, agama kalih sahanan sane mawasana kasutreptian karahayuan desa manut Sang Hyang Aji Agama.
(4)  Krama Desa Pakraman sisyan Ida Sang Sulinggih patut ngaturang punia tur nyanggra yadnya pratiwan Ida riwekas.
PAWOS 45
(1)  Krama Desa Pakraman katuntun olih prajuru, mangda ninutin sapituduh sang muput yadnya mangda :
a.    Sahanan yadnya sane kawentenang madudonan manut kecap Sang Hyang Aji Agama.
b.   Tan nyasar laku tur manut ring swadarma kalih sesannia.
(2)  Prade wenten sane tan manut punapi kabuktiang nyasar laku madasar antuk Tri Premana ( bukti ilikita saksi ) sang pandita utawi pemangku sane melaksana, patut katunasang pamutus ring naben Ida utawi ring sang patut maweh panepas mangda kicen pamutus.
(3)  Tatiwak sang nabe riwus kakukuhang olih sang angawarat/guru wisesa sinanggeh pamutus pastika.

PALET  3
INDIK PITRA YADNYA
PAWOS  46
(1)  Sahanan upakara pamreteka sang wus lampus kabawos pitra yadnya, inggih punika:
a.    Mendem utawi ngeseng makacihna pakingssan ring ibu pertiwi utawi ring Betara Brahma (ring setra kawenangannia).
b.   Atiwa-atiwa/ngaben sane kadadosang risampun ketus umtu, prade durung ketus, kangin ngelungah.
c.    Prade rare durung kepus wedel seda, tan senten upacara punapa-punapi.
(2)  Upacara-upacara pitra yadnya riwus pangabenan mawasta upacara asti wedana/ pangaroras ring sang pitara.

PAWOS  47
(1)  Swadarma lan tategenan prade wenten krama desa kalayu sekaran sang kaduhkitan patut :
a.    Nyadokang ring prajuru tur nunas tatimbang indik kawentenannia.
b.   Ngaturang ring krama banjarnia prade kapendem utawi kaabenang.
(2)  Swadarmaning krama banjar :
a.    Prajuru maritatas pamargin sang kadukitan napi jagi kependem utawi kaabenang.
b.   Nepak kulkul manut pawos 16 angka 1,2,3,4,5 ring ajeng.
(3)  Panyanggaran krama banjar selantur ipun :
a.    Soang-soang krama ngamedalang patus manut pidabdab ring banjar soang-soang, asapunika taler prade kaabenang.
b.   Krama banjar lanang istri ngambil pakaryan manut dresta, miwah ngarombo rikala pangutanagan.
c.    Pamargi sawane miwah upakarane dabdab antar tan kengin ngarap layon kalih maluang singa utawi wadah sane ngawinang  yadnyane leteh.
(4)  Yening sawane pacang kependem tan kengin langkungan ring tigang rahina magenah ring baleen, tur patut polih pagabagan manut paetangan prajuru banjar soang-soang.
(5)  Ritatkala mendem sawa krama banjar patut nedunin, prade sinalih tunggil krama banjar tan nedunin keni pamidanda manut pararem.

PAWOS 48
(1)  Tata titi mendem sawa.
a.    Nganutin dresta.
b.   Nganutin genah setra soang-soang.
(2)  Tan kalugra mendem sawa ping kalih arahina (makirim wangke) sawewengkon banjar lan setra asiki, tur tan kalugra nginepang bangbang.
(3)  Ritatkala Bhatara kahyangan desa nyejer miwah karya ageng sane siosan tan kadadosan nyekah sawa, prade wenten wong lampus patut kependen sasiliban.
(4)  Kalugrayang mendem sawa manut paetangan :
a.    Anak alit durung tumbu untu patut kapendem pramangkin tan nyantos dewasa.
b.   Prade sinalih tunggil krama desa pakraman ngamargiang karya ngenteg linggih, wenten sinalih tunggil warga kalayu sekaran jagi kependem patut masadok ring prajuru banjar/desa.
(5)  Ring setra tan kalugra makarya undang-undang/gagumuk lintang ring asiku bah bangun tur tan kalugra ngangen kabetonan.
(6)  Prade wenten krama desa pakraman mapikayun mendem/ngaben wargannia sane magenah ring dura desa patut nawur pananjung batu manut pararem.

PAWOS  49
(1)  Prade kalayu sekaran sangkaning salah pati, ngulah pati, kapengawan utawi sane siosan kengin makta budal tur kapreteka kadi patut, risampun kamanggala antuk upacara banten panebusan lan pangulapan.
(2)  Tan kapatutang mendem sawa sane kantun ngadut manik sadurung bobotannia embas.
(3)  Prade wenten wong lampus ring pakarangan, tegal lan carik anak sios, sang madrue sawa patut mrayascita genah inucap.

PAWOS  50
(1)  Atiwa-tiwa wenten tigang sorot  :
a.    Nyawa karasian utawi nyuwasta geni santukan tan ngagah sawa utawi sawane tan kekeniang.
b.   Makingsan ring geni.
c.    Sawa prateka.



Kalaksanayang antuk ngagah sawa/ngebet sawa utawi mreteka sawa.
(2)  Dudonan atiwa-tiwa sekadi ring sor puniki :
a.    Nunas atma ring pura dalem
b.   Ngagah/ngebet sawa.
c.    Ngaskara
d.   Ngening ke pancoran tampel (mabersih raris munggah tumpang salu).
e.   Mamanah.
f.    Pangutangan/pengabenan.
g.    Nganyud/ngirim ke segara.

PAWOS  51
Atiwa – tiwa antuk ngebet sawa, sadurung lan sesampunnia patut ngamargiang pecaruan ring setra.

PAWOS 52
(1)   Pamargin atiwa-tiwa sekadi ring sor puniki  :
a.    Ngerit ring desa, sane kamargiang limang masa apisan.
b.   Ndiri-ndiri kalaksanayang manut, panunas sang mayadnya.
c.    Ritatkala kamargiang atiwa-tiwa ngerit ring desa pakraman, atiwa-tiwa ndiri-ndiri nenten kapatutang.

PAWOS 53
(1)  Mungguhin sasebelan sekadi ring sor puniki :
a.    Cuntaka.
b.   Leteh ring raga.
(2)  Sane kasinanggeh suntaka sekadi ring sor puniki :
a.    Kalayu sekaran/kapademan.
b.   Nyambut karya pitra yadnya



(3)  Sane kabawos leteh ring raga, sekadi ring sor :
a.    Ngeraja sewala.
b.   Ngembasang putra.
c.    Keruron.
d.   Ila/buduh/
e.   Pawiwahan.
f.    Salah timpal.
g.    Gamia gamana.
h.   Mobot tan wenten anak ngangkenin/nenten kaupakara.
i.     Ngulungan bobotan.
j.    Miwah sane siosan manut pamargi.
(4)  Sengker sesebelan manut kawentenannia sekadi ring sor puniki :
a.    Ngraja sewala salami ipun ngraja sewala.
b.   Ngembasang putra petang dasa kalih rahina saking karuron.
c.    Cuntaka kalayu sekaran :
1.    Kulawargannia jantos solas rahina.
2.    Cuntaka banjaran jantos tigang rahina.
3.    Yan anak kantun ngadut mala, rare durung kepus puser sebelnia jantos petang dasa kalih rahina.
4.    Yening anak alit durung ketus gigi sebelnyane sia rahina.
5.    Sang ngewangun karya pitra yadnya cuntakannia ngawit saking ngerancang/ngulapin jantos  wusan ngeletunin.
6.    Yening sedeng nyambut karya/yadnya ring pura desa pakraman, sane polih pialang cuntaka/sebel wantah sane ngerepang kewanten.
(5)  Tan Keni Cuntaka :
a.    Sang sulinggih, pemangku ngemong kahyangan tiga.
b.   Rikala ngawangun yadnya sesampun nyuci.
c.    Rikala piodalan, sampun ngalang sasih/ngalang tengah.



PALET  4
INDIK MANUSA YADNYA
PAWOS  54
(1)  Manusa yadnya inggih punika upacara-upacara darmaning manusa ngawit saking patemon kama bang kalawan kama petak sajeroning garba wasaning ibu ngantos kalayu sekaran riwekas.
(2)  Upacara sekadi ring ajeng manut dudonan :
a.    Magedong-gedongan duk pangerempinian sang ibu, bobotan tigang sasih ngantos petang sasih.
b.   Duk sang kama reka embas.
c.    Matusuk karna.
d.   Kepus puser (wedel )
e.   Ngalepas aon
f.    Akambuhan.
g.    Tigang sasih.
h.   Aweton ( mayusa enem sasih).
i.     Ngempugin, risampun tumbuh untuk
j.    Tigang weton, risampun mayusa  awarsa tengah.
k.    Ketus untuk
l.     Munggah daha/teruna rikala ngembakin lanange ngeraja sewala madone.
m.  Mapandes.
n.   Mawiwaha.
o.    Mawinten.
(3)  Upacara-upacara inucap nista, madya, utama nganutin sastra agama miwah catur dresta utamin ipun desa drestane, ngawinang sima cara desa pakraman Besan.





PALET  5
INDIK BHUTA YADNYA
PAWOS  55
(1)  Bhuta yadanya inggih punika upacara-upacara pabeyakalaan ring ibu pertiwi lan kahyangan, sarwa prani miwah ring sarwa bhuta.
(2)  Upacara-upacara pabeyakalaan ring sarwa prani inggih punika :
a.    Tumpek pengarah/pengatang nemonin Saniscara kliwon wariga, upacara sarwa tumuwah.
b.   Tumpek uye/kandang, nemonin Saniscara kliwon uye upacaraning sarwa ingon-ingon.
c.    Upacara pakala-kalaan manusa manut wiguna, ketah kabawos pabeyakalaan.
(3)  Upacara-upacara pabeyakalaan ring ibu pertiwi miwah kahyangan lan ring sarwa bhuta kawastanin macaru. Pacaruan inucap : nista, madya, utama manut wiguna sekadi ring sor  puniki :
a.    Eka Sata.
b.   Panca sata.
c.    Resi Gana.
d.   Panca Sanak.
e.   Panca Kelud.
f.    Balik Sumpah.
g.    Tawur Kasanga.
(4)  Sajawaning kocap ring ajeng (1 lan 2) kawentenang upacara :
a.    Yadnya Sesa, nyabran rahina wusan meratengan.
b.   Masapuh-sapuh ritatkala pacang wali ring pura.

PAWOS 56
(1)  Nangken ngewarsa rikala Tilem Kesangan, kawentenang tawur kesanga sajawaning wenten pituduh lian saking Parisada Kabupaten. Pamargine sekadi ring sor punika :
a.    Ring pempatan desa pakraman kawentenan pecaruan jagat, ageng alit pemargine nganutin desa, kala, patra sane sampun kamrgiang olih guru wisasa.
b.   Ring soang-soang paumahan nganutin tatiwak saking parisada.
c.    Nyoreang kamargiang pangerupukan, mabuhu-buhu tur kapidabdabin olih prajuru.
d.   Ring rahina penyepian patur ngamargiang Berata penyepian sekadi :
1.    Amati Geni.
2.    Amati Karya.
3.    Amati Lelungan.
4.    Amati Lelanguan.
e.   Pemargin beratane manut kawentenan desa pakraman, kala, patra saha katuntun olih prajuru/sang sane kasudi. Ngawit beratane macihna antuk kulkul Desa Pakraman (Jan 6 Pagi) Hari H
f.    Sang mamurug berate panyepian patut keni pamidanda manut pararem, sajawaning polih panugrahan manut wiguna lan pakobetnia kacihnayang antuk lingga tangan prajuru.
g.    Rahina benjangne ngembank berate macihna antuk suaran kulkul Desa Pakraman
h.   Ring rahina ngembak geni, mapitegas panglukaran berata semadi, soang-soang krama patut nunas pangaksama ring kadangnia lan makacihna pangawit dewasa Icaka Warsa.

SARGA  5
SUKRETA TATA PAWONGAN
PALET  1
INDIK PAWIWAHAN
PAWOS  57
Pawiwahan inggih punika patemon purusa lawan pradana malarapan antuk panunggalan kayun pada seneng/suka cita kadulurin upasaksi sekala lan niskala.


PAWOS 58
(1)  Pidabdab pawiwahan ring desa pakraman ngamanggehang pamargi purusa. Duwaning asapunika pawiwahan sane kapatutang : sang purusa sane kapatutang ngalap rabi, sang pradana sane pacang kawiwaha, patut karabiang utawi kapaumahang ring sang kapurusa.
(2)  Pamargin pawiwahan wenten tigang soroh :
a.    Papadikan.
Pawiwahan sane kamanggala antuk pakrunaan rihin, tegesnyane lanange sareng kulawargannia patut rawuh ngedih/mapadik ring reraman sang wadon, tur patut kasaksinin oleh manggala desa pakraman.
b.   Ngarorod.
Merangkat dumun wawu kakrunayang, tegesnia pamargi sang nganten malarapan antuk sami suka cita, wawu raris kawentenang pamelaku ring reraman wadone tur patut kasaksinin oleh manggala desa pakraman.
c.    Nyeburin.
Sang lanang nyelosin ring jeron sang istri tur kategepin antuk upacara upasaksi sekala lan niskala.
(3)  Pidabdab Sang pacang mawiwaha.
a.    Sampun janten deha/teruna.
b.   Sangkaning pada suka cita/tan kapaksa.
c.    Nganutin kecaping agama.
d.   Prade pangambile tiosan agama patut kasudiwadani dumun sadurung pawiwahane kamargiang.
e.   Pamargin pawiwahan patut satinut ring pawarah-warah saking guru sisesa.

PAWOS  59
(1)  Pawiwahan sane kabawos sampun puput/pastika :
a.    Pamargine sampun nganutin pidabdab pawiwahan ring Desa Pakraman
b.   Sampun mawidi widana sanistannia pabeyakaonan.
c.    Kasaksinin olih prajuru Bendesa Pakraman miwah guru wisesa.

d.   Sampun kailikitayang ring desa pakraman.
e.   Nganutin pawarah-warah guru wisesa.
(2)  Pawiwahan sane tan manut sekadi kecaping ring ajeng kabawas tan sah.

PAWOS  60
Tata cara Parabian Patut Sekadi Ring Sor :
(1)  Rikala rahina pengambilan sang pacang marabian purusa wiadin pradana ngarawuhang kula wargannyane patut masadok ring prajuru mangda nyaksinin indik pamargin pawiwahanne.
(2)  Pamargin papadikan manut paindikan, wenten dudonan ipun, luire :
a.    Kapertama mapajati masedana canang base.
b.   Ping kalih pangelukuan.
c.     Pang tiga pamuput tur kacihnayang antuk suaran kulkul.
d.   Sesampun kapuputang, raris sang wadon tinut sang lanang, kalanturang antuk pabeyakalaan.
e.   Mangda puput sekala niskala kula warga purusa/lanang makta pejati (bukti) ring sanggah pradana/wadon tur makta pamujung.
f.    Yening wenten warga desa ngamargian swadarmaning pamujung / tipat bantal.
(3)  Prade ngarorod/marangkat, patut :
a.    Rarama (pamucuk) sang lanang ngawentenang pesadok/pejati antuk duta/utusan pinih akeh kalih diri.
b.   Raris pamargine manut dudonan, mapadik.
(4)  Pamargin pangelukuan manut dudonan ipun :
a.    Pinih ajeng antuk atur geng rena pangampura arep ring raraman sang wadon. Prade jantos ping durung kapuputang pamargine katur ring prajuru desa pakraman.
b.   Maigumang babawosan idih pakedih (nunas pinunas) utawi kalegayang.
c.    Wawu ngadungang pamargi/paindikan soang-soang.


(5)  Makala-kalaan/mawidi widana.
Upacara puniki mawasta pamuput sang marabian.
Dudonan ipun sekadi ring sor :
a.    Jejauman lan tipat bantal kabakta mantuk ring sang wadon mangda prasida mantuk ring kula warga wadon soang-soang.
b.   Widi widana pinaka upasaksi niskala mapamit ring sanggah kemulan sang wadon.
c.    Saksi-saksi pamekas Prajuru Desa Pakraman lan desa bias

PALET  2
INDIK NYAPIHAN
PAWOS  61
(1)  Pawiwahan sane palas tan prasida anut satinut alaki rabi, kabawos nyapihan Yening palas marabian sangkaning kalayu sekaran sinalih tunggil kabawos balu.
(2)  Sang ayat pacang nyapihan taler mangda nganutin pawarah-warah guru wisesa miwah awig-awig desa pakraman.
(3)  Yening sampun kaputus olih guru wisesa (pengadilan) Bendesa Pakraman/klian banjar adat patut nambyakang paindikan ipun wusan makrama jangkep tur sane kasinanggeh sisip keni pamidanda manut pararem.

PAWOS  62
(1)  Yening riwekas sang pecak nyapihan malih adung marbian patut mawiwaha malih, manut dudonan parabian ring ajeng, tur nawur jinah pidabdab ring desa pakraman manut pararem.

PAWOS 63
(1)  Balu luh sane katinggal lampus antuk suaminnia uitawi balu sane pecak nyeburin patut ngamargiang swadarma kadi ring sor :
a.    Ngamanggehang kapatibrataan
b.   Ngamanggehang sahanaan ayahan karma

c.    Ngeraksa, nguasayang tur wiara sahanan warisan lan sentanannia.
d.   Tan kengin ngadol utawi makedihang warisan, sajawaning polih wak-wakan saking pakula wargan rabinnia saking purusa.
e.   Kengin ngidih Santana yan sampun polih wak-wakan saking kula warga purusa.
f.    Kawenang malih mawiwaha.
g.    Yening balu luh mulih daha tan kepatutang makta sami pagunakayannia.
(2)  Balu sane tan pageh ring swadarmaning balu luire :
a.    Matingkah drati krama
b.   Matilar tan pasadok langkung ring nem sasih
c.    Lempas ring swadarmaning balu.
(3)  Balu sane kasinanggeh tan panggeh ring swadarmaning balu kadi inucap ring ajeng, prade kacihna wennang katundung olih warga purusa saha tan polih pah-pahan waris miwah pagunakaya.
(4)  Prade balu tan pasentena pageh ring swadarmaning balu, prade katundung olih warga purusa wenang polih pah-pahan pagunakaya.

PALET  3
INDIK SENTANA
PAWOS 64
(1)  Sentana wenten kalih soroh, inggih punika :
a.    Pratisentana.
Sentana sane metu saking pawiwahan sane sampun sah, tur kaupasaksi sekala lan niskala.
b.   Sentana paperasan.
Sentana sane kamolihang malarapan antuk upacara pemerasan.
(2)  Sentana sane metu saking patemon lanang-istri sane durung sah wadone sampun mobot, tan wenten ngangkenin, mangda tan kaucap leteh (bebinjat) sentana inucap patut kaupakara manut agama, tur kasaksinin olih parajuru desa pakraman.

PAWOS  65
(1)  Meras sentana manut dudonan patut kacihnayang antuk arta berana pamerasan saha kasaksian sekala lan niskala.
(2)  Sapasira ugi pacang meras sentana patut masadok ring prajuru adat sanistannia tigang sasih sadurung pamerasan.
(3)  Prajuru utawi klian banjar patut digelis masadok ring Bendesa Pakraman mangda nambyakang ring wawidangan desa pakraman, sang rumasa tan lila mangda, nyadokang, ring prajuru mawaneng asasih sadurung pamerasan kamargiang.
(4)  Bendesa adat patut digelis mawosin utawi ngicen pamutus nepek ring catur dresta miwah pararem. Yening tan prasida putus bebawosanne patut katunasang pamutus ring guru wisesa (Pengadilan)

PAWOS  66
(1)  Sane patut kaperas pinaka sentana :
a.    Jadma magama Hindu
b.   Saking waris pancer kapurusa.
c.    Mawiwit saking sinalih tunggil kula warga tunggal sanggah paibon, dadia.
d.   Mawiwit saking pancer kula warga wadon.
e.   Kengin mawiwit saking kula warga lianan yening tan wenten saking pancer purusa tunggal sanggah, miwah saking wadon.
(2)  Pamerasan kasinanggeh patut ring desa pakraman puniki, risampun macihna :
a.    Mawidi widana pamerasan.
b.   Kasaksinin olih prajuru Desa Pakraman saha kadambyakang ring sangkepan banjar/desa.
c.    Kaungguhang ring ilikita tata sulur pamargin pamerasan.




PALET  4
INDIK WARISAN
PAWOS  67
(1)  Wawarisan inggih punika tetamian arta berana saha ayah-ayahan ngupadi sukerta sekala niskala saking kaluhurannia arep ring turumannia.
(2)  Sane kaucap warisan, luire :
a.    Drue tengah, karang paumahan, pamerajan/sanggah.
b.   Paguna kaya, tadtadan, jiwa dana lan utang piutang.
(3)  Wawu kengin kabawos warisan, prade :
a.    Wenten sang mapiturun utawi pawaris.
b.   Wenten turunannia utawi waris.
c.    Wenten arta berana miwah tategenan, ayah-ayahan utawi warisan.
(4)  Sane kabawos waris :
a.    Pratisentana purusa
b.   Pratisentana wadon (sentana rajeg)
c.    Sentana paperasan lanang utawi wadon.
(5)  Prade tan wenten sekadi ring ajeng, sane kasinanggeh waris :
a.    Turunan purusa pepernah ngunggahang minekadi rerama dimisan, dimindon.
b.   Turunan purusa pepernah ka samping minekadi misan, mindon.

PAWOS  68
(1)  Swadarmaning waris inggih punika :
a.    Nerima saha nguasayang tatamian saking kaluhurannia mekadi ngarempon sanggah, pura dadia, pura kahyangan saha pangupakarannia, miwah nyelidihinin ayah-ayahan pewaris.
b.   Ngabenang pewaris saha ngalanturang upakara pitra yadnyania.
c.    Nawurin utang piutang pewaris, pamekas utang ring banjar, desa utawi ring pura.


PAWOS  69
(1)  Pangepahan warisan manut sekadi ring sor :
a.    Risampun kalaksanayang upacara pitra yadnyannia lan utang piutang pewaris buntas katawur.
b.   Sang sane ngawaris polih pah-pahan pateh sang kaning paguna kaya, sajawaning karang ayahan desa kaamong antuk sang ngawaris kasinanggeh krama marep.
(2)  Sinalih tunggil sang sane ngeawris ring ajeng tan polih pahan (warisan) prade :
a.    Nilar kawitan lan sesananing agama Hindu.
b.   Alpaka guru rupaka.
c.    Sentana rajeg kesah mawiwaha, nyentana, nyeburin soang-soang kabawos nilar kedaton.
(3)  Prade tan wenten waris marep, sane kaangkat ngawaris madudodan sekadi ring sor :
a.    Sentana luh sadurung kesah mawiwaha, utawi tan alpaka guru, turmaning  yan prade lokika sanggraha mawastu ngametuang sentana (pianak) panging kaangkenin antuk reramannia kengin ngawaris.
b.   Balu luh wiadin balu muani nyeburin.
c.    Mulih daha wiadin turuna riantukan ring pawiwahane rihin sampun kabawos ninggal kadaton.
(4)  Pawaris kengin ngaweweh rikale maurip, pinaka :
a.    Jiwadana, tadtadan utawi bekel makacihna paweweh tetep ring ipianak sane kesah mawiwaha.
b.   Pangupajiwa padgatakala paweweh pawaris marupa pamupon hasil kemawon.
c.    Pedum pamong utawi pedum raksa pah-pahan warisan tan manggeh nyantos pedum pastika saking pawaris marep ring sang ngawaris.




PAWOS  70
(1)  Prade sajeroning pakula wargan wenten waris langkungan ring adiri, patut :
a.    Kawentenang paigum indik pedum waris inucap.
b.   Yening tan prasida, katunasang pamatut ring prajuru.
c.    Prade taler tan tarima ring panapas prajuru, kengin nunas pamutus ring guru wisesa.
d.   Prade taler tan tarima ring panapas prajuru, kengin nunas pamutus ring wisesa.

PAWOS  71
(1)  Prade wenten karang ceput wenang prajuru utawi kerta desa mawosin nureksa sila-sila saha siwakang ring :
a.    Sang patut ngawaris saking purusa.
b.   Peperrnahan kasamping yening tan wenten peperrnahan ngunggahang.
c.    Yening tan wenten sakadi inucap ring ajeng (a lan b) karanag inucap kasukserah ring banjar.
(2)  Prade karang desa pakraman kaepah patut soang-soang nedunin makrama desa marep.
(3)  Tan kapatutan ngadol karang/tanah ayahan desa pakraman.

SARGA VI
WICARA LAN PAMIDNDA
PALET  1
INDIK WICARA
PAWOS  72
(1)  Sane patut mutusang wicara ring banjar/desa pakraman inggih punika kelian banjar lan prajuru desa pakraman kasarengin olih manggala desa kasinanggeh kerta desa pakraman.
(2)  Pamutus indik babawos patut nganutin daging awig-awig, petitis lan pamikukuh desa pakraman
(3)  Prade wicara inucap tan prasida mikolihang pamutus klian banjar, patut katur ring kerta desa.
(4)  Prade ring kerta desa taler tan prasida mikolihang pamutus wicara inucap patut, katur ring guru wisesa.

PAWOS  73
(1)  Sahanan babawos sane ngametuang laksana corah, bhaya lan nungkas ring awig-awig kabawos angusak-asik desa, patut kabawosin antuk Prajuru Desa Pakraman/banjar tur keni pamidanda manut pararem.
(2)  Sahanan babawos nyawanggara ssane ngametuang babawos kawon, manah sungsut ring krama patut digelis kabawosin prajuru sasampun wenten nyadokang.
(3)  Pamutus prajuru utawi klian adat patut pastika nyantenang kaiwangan ipun mangda tan lempas ring daging awig-awig.
(4)  Prajuru utawi klian adat patut niwakang pamidanda ring sang mawicara sane sisip utawi ring sapa sira ugi sane lempas ring daging awig-awig manut pararem.
(5)  Iwang utawi patut malarapan antuk saksi, ilikita, bukti. Panepasan patut pastika ngawentenang iwang patut malarapan tripramana miwah tan maren nepek ring catur dresta.

PALET  2
INDIK PAMIDANDA
PAWOS  74
(1)  Desa/banjar kapatutang niwakang paamidanda marep ring warga desa/banjar sane kasinanggeh/mabukti iwang.
(2)  Tatiwak inucap kamargiang olih Klian Banjar/Bendesa Pakraman.
(3)  Bacakan pamidanda, inggih punika :
a.    Pangeluku
b.   Ayahan pamukun kasisipan.
c.    Danda arta

d.   Rarampagan/tateragan
e.   Kadaut karang ayahan ipun
f.    Pangupakara lan panyangaskara
g.    Kasepekang
(4)  Pamidanda sane katiwakang patut masor singgih manut kasisipan
(5)  Jinah/arta brana pamidanda dados druen banjar/desa.

PAWOS  75
(1)  Krama sane langkung ring petang sangkepang nenten nawur urunan patut kabawosin olih prajuru desa pakraman manut sulur pamidanda pawos 74 ayat 3.
(2)  Tata cara ngelaksanayang rarampagan, kadi ring sor puniki :
a.    Sadurung ngelaksanayang rarampagan prajuru patut masadok ring sang pacang karampang.
b.   Rarampagan kamargiang olih prajuru kasarengin antuk krama desa/banjar pinaka saksi lan pangarombo.
c.    Sang ngarampag mangda sangkaning darsana ngambil druen sang ngarampag utawi nyawenin tanam tuwuh akehnia manut agung alit utangnia.
d.   Prajuru nitenin sang karampag mangda digelis nebus sadurung wenten pangelelangan.
e.   Jinah lelangan punika kaanggon nawur utangnia ring desa pakraman saha prabeya pangerampagan sisane kawaliang ring sang karampag.
f.    Sane wenang karampag barang sane kabawos kasugihan tut tan wenang ngarampag barang sane kasinanggeh suci utawi mademang pangupa jiwa.
g.    Prade kaalangin pamargin pangerampaganne olih sang karambag, wong inucap kacihnayang tan nganutin awig-awig lan patitis desa pakraman, lempas ring swadarmaning krama wenang kanorayang.
h.   Prade sang karampag tan pradisa nebas barang sane karampag antuk jinah dados nebas antuk pakaryan (manut pararem).

(3)  Tata sulur pamidanda miwah rarampagan ring ajeng taler kamargiang ring krama desa/banjar sane tan prasida nawur utang ring lembaga Perkreditan Desa (LPD) desa Pakraman miwah ring kas banjar soang-soang.
(4)  Pamidanda kadi ring ajeng prasida purna yening sang sisip sampun  :
a.    Matur piuning ring Klian Banjar utawi Bendesa Pakraman.
b.   Nunas geng rena pangampuran ring krama desa/banjar riantukan nguak pasubaya.
c.    Nawur pamidanda manut pararem.

PAWOS  76
(1)      Sinalih tunggil krama sane ngawangun ngalintangin tur nyapcapin wawangunan miwah pakarangan anak lian keni pamidanda manut pararem tur pramangkin ngutsahanayang mangda wawangunan inucap nenten malih ngalintangin wates.
(2)      Wawalungan sene ngerusak pekarangan anak siosan keni pamidanda manut pararem.
(3)      Sinalih tunggil krama desa pakraman sane ngembahang toya ka pekarangan anak lian, yang tan polih uak-uakan patut keni pamidanda manut pararem, saha nenten  malih ngembahang toya.
(4)      Sinalih tunggil krama sane mialangin anak lian, ngembahang toya ka pakarangannia duwaning kabebeng keni pamidanda manut pararem tur lan malih mialangin.
(5)      Sinalih tunggil krama desa pakraman ngeseng utawi mendem sawa ring pakarangan desa, tegal, carik sajawaning layon sang maraga putus, keni pamidanda manut pararem saha ngalaksanayang upakara pamrayascita desa tur sawa inucap pramangkin kagagah.
(6)      Sinalih tunggil krama makarya bangbang utawi mandur papayon kirang ring adepa agung patut keni pamidanda manut pararem saha pramangkin nguarang bangbang utawi mademang papayon inucap mayanin anak lian, sang makarya bangbang utawi sang madrue papeyon patut keni prabaya manut karusakan inucap.
(7)      Sinalih tunggil krama ngutang luhu, wangken wawalungan miwah kotoran sane siosan ring manggi agung, teabah miwah genah sane tan manut patut keni pamidanda manut pararem.
(8)      Wong edan yening ngurasak palinggih utawi sane siosan sane kasinanggeh suci, sang neruenang wong edan inucap patut ngentosin palinggih sane karusak manut karusakan ipun saha mrayascita lan macaru.
(9)      Yan wenten jadma mayuda jantos masirat rah/tan masirat rah utawi jantos padem sinalih tunggil patut kekeninin pamidanda manut pararem saba panyapuhan. Sane kapatutang nyanggara prabeya inucap wantah sang sane malaksana/kula wargania sane mayuda maka kalih.
(10)   Wong akrida krama ring genah-genah sane kasinanggeh suci patut keni    pamidanda manut pararem, tur ngalaksanayang panyapuhan caru Manca Kelud.
(11)   Wong istri ngeraja sewala yening ngeranjing ka pura patut keni pamidanda manut pararem, saha panyaapuhan pamrayascita.
(12)   Yan wenten jadma masang pangalah dewa, mendem sahanan rarempon sarwa leteh patut keni pamidanda manut pararem saha ngawentenang panyapuhan caru Manca Kelud.
(13)    Prade wenten tamlu saking dura desa tur pacang marerepan ring sinalih tunggil paumahan warga desa besan sang nampil tamin punika paatut masadok ring prajuru banjar/desa.
(14)   Warga desa tan kapatutang makta wong istri tuna susila ring desa. Prade wenten sinalih tunggil warga desa malaksana sekadi inucap, keni pamidanda manut pararem.
(15)   Sakaluwir sulur paindikan – paindikan inucap ring ajeng, bilih – bilih yan ana wong lian manggihin ulat meneng, wong inucap patut keni pamidanda.
(16)   Sahanan pamidanda-pamidanda inucap ring ajeng patut nganggen gaguat utawi uger-uger jinah bolong sane kapajiang antuk jinah kertas (rupiah) rikala punika tur ngaranjing ring kas banjar/desa.



SARGA  VII
NGUWAH – UWUHIN AWIG-AWIG
PAWOS  77
(1)      Nguwah-uwuhin awig-awig desa pakraman puniki patut malarapan antuk paruman desa pakraman.
(2)      Yening wenten paindikan sane mabuat pisan, awig-awig puniki kengin kauwah-uwuhin.
(3)      Nguwah-uwuhin awig-awig puniki patut kacumponin pinih kedik satenga lintang saking pupulan krama desa pakraman sane rawuh ring paparuman.
(4)      Sakaluwir sane wenten sadurungnia patut kaanutang ring sadaging awig-awig puniki.
(5)      Saluwiring sane durung kabawos sajeroning awig-awig puniki patut kalaksanayang manut dresta/tata cara sane sampun ketah mamargi kadulurin antuk pararem.
(6)      Awig-awig puniki kamargiang ngawit kararemin.

SARGA  VIII
PAMUPUT
PAWOS  78
(1)      Awig-awig puniki kalingga tanganin olih bendesa adat,kasarengin olih kklian-klian banjar saha kasaksinin olih klian-klian dusun miwah perbekel desa Besan.
(2)      Awig-awig puniki kasurat, kararemin tur kamanggehang duk rahina : . . . . . . . . . . . . .1993
                  


1 komentar:

BOLEH SHARE ANGGEN REFRENSI. SUKSME

Posting Komentar